آیت الله علیرضا اعرافی در نخستین جلسه از درس خارج فقه عدالت که 27 شهریور ماه سال جاری برگزار شده به بیان کلیتی از مباحث مطرح شده از این بحث در سالهای اخیر  در سه مقدمه پرداخت که در ادامه به آن اشاره می شود.

مقدمه اول

  یکی از ابواب مورد توجه در سال‌های اخیر، باب فقهی با عنوان «علاقات عامه بین مردم، روابط میان مردم، روابط میان‌فردی به اصطلاح روانشناسی» است. این موضوع شامل روابط میان افراد و گروه‌های مردمی می‌شود که در اخلاق دایره وسیعی دارد و در کتب فقهی نیز به‌ویژه در مکاسب محرمه و برخی ابواب دیگر به‌طور پراکنده بحث شده است.

آنچه در روابط میان انسان‌ها، نه میان دولت‌ها، متصور است، شامل ضوابط رفتاری و رفتارهای نیکو یا ناپسند است که در این کتاب بررسی می‌شود. عناوینی مانند «فعل معروف» در کتاب العشره و سایر کتب فقهی به این موضوع پرداخته‌اند.

رفتارهایی که در تعاملات بشری میان انسان‌ها وجود دارد، موضوع بحث ماست و باید احکام مربوط به این رفتارها را ذکر کنیم. این مباحث، به‌ویژه شامل حدود صد دوگانه از مفاهیم اخلاقی است که در منابع روایی مانند کتاب العشره ذکر شده است. هرچند در اخلاق از یک منظر دیگر بحث می‌شود، اما در اینجا ما از منظر فقهی به بررسی احکام شرعی، به ویژه احکام خمسه، برای این رفتارها در ارتباطات عام و معاشرت‌های مردم می‌پردازیم.

قید «ارتباطات عام» و «علاقات عامه» که در این بحث به کار می بریم به‌منظور احتراز از روابط خاصی است که بین دولت‌ها وجود دارد. نکته دیگری که باید به آن توجه کرد، این است که روابط میان انسان‌ها در سه دایره زیر در این کتاب مندرج است: ۱. روابط میان انسان‌ها به‌عنوان انسان ۲. روابط میان انسان‌ها از حیث دینی ۳. روابط میان انسان‌ها از حیث ایمانی و مذهبی

این روابط در این کتاب قرار می‌گیرد، اما روابطی مانند استادی و شاگردی یا همسری در ابواب دیگر بررسی می‌شود. بنابراین، بحث حاضر از ابواب و کتب جدید فقهی است که باید ساماندهی شود. این بحث به روابط عام اجتماعی اختصاص دارد و ویژگی‌های آن شامل مفاهیم و موضوعات مطرح‌شده است که در اینجا ذکر شد: ۱. افعالی که در ارتباط با خود یا خدا نیست، بلکه در ارتباط با دیگران است. ۲. روابط ما و دیگران در سه شکلی که ذکر کردیم، مورد توجه قرار می‌گیرد.
روابطی که میان انسانها از حیث انسان بودن یا از حیث عناصر دینی و مذهبی مورد توجه است. ویژگی‌هایی مانند نقش پدر، مادر، خانواده، استاد، شاگرد و همکار هرچند در این روابط تاثیر دارند اما در این کتاب بررسی نمی‌شود، بلکه به روابطی که در فضای عمومی میان انسان‌ها متصور است، پرداخته می‌شود.

این مقدمه‌ای است برای تأسیس کتبی که باید در فقه پایه‌ریزی شود و ممکن است به حدود بیست عنوان برسد. این عنوان به فقه العلاقات العامه (فقه روابط میان‌فردی) اختصاص دارد. البته این تحدیدها و چارچوب‌ها تخمینی و تقریبی است و می‌توان به لحاظ فنی دقیق‌تر آنها را تنظیم کرد.

مقدمه دوم

 ما بر اساس این رویکرد، به‌منظور تأسیس یک باب از این قبیل، به مباحث عدل و ظلم پرداخته‌ایم که ششمین عنوان در این مجموعه است. در چند سال گذشته، پنج عنوان دیگر را نیز مورد بحث قرار دادیم و عدل و ظلم، ششمین عنوان است. مثلاً «اکرام و تحقیر» یکی از آن‌ها بوده است.

مقدمه سوم

 برای یادآوری و تسلسل مباحث، به‌خصوص برای دوستانی که ممکن است تازه‌وارد باشند، تکراری را خدمتشان عرض می‌کنیم. برخلاف مباحث دیگر که در پنج بحث قبل مطرح کردیم، در اینجا یک روش خاص به کار بردیم و آن اینکه به دلیل پیچیدگی مباحث عدل و ظلم و ارتباط آن‌ها با مباحث فلسفی و فلسفه اخلاق، ما مقدمه‌ای را در این زمینه آغاز کردیم که کاملاً بحثی فلسفی است.

به عبارت دیگر، وقتی به مباحث عدل و ظلم وارد شدیم، چند مقام طراحی شد؛ مقام اول به‌عنوان یک منظومه از مباحث فلسفه اخلاق، شامل پانزده نظریه در باب فلسفه اخلاق است که به آن پرداخته‌ایم و نظریه خاصی را نیز مطرح کرده‌ایم. باید توجه داشت که در مقام اول از مدار مباحث فقهی خارج شده و به منظومه‌ای از مباحث مرتبط با عدل و ظلم و حسن و قبح با نگاه فلسفه اخلاقی پرداخته‌ایم.